زخم‌های عمیق تحریم بر پیکر تجارت

تصور کنید شرکتی که بیست سال با طرف آلمانی خود همکاری داشته، ناگهان با ایمیل سردی روبرو می‌شود: "با تأسف، به دلیل مسائل تحریمی، همکاری ما متوقف می‌شود." این فقط یک ایمیل نیست، پایان یک رابطه تجاری است که با زحمت سال‌ها ساخته شده بود. بانک‌های اروپایی یکی پس از دیگری درهای خود را به روی ایران بستند، تا جایی که حتی انتقال پول برای خرید داروهای حیاتی هم به چالشی عظیم تبدیل شد.

تأثیر این محدودیت‌ها آنقدر عمیق بود که بسیاری از تولیدکنندگان داخلی ناگهان متوجه شدند نمی‌توانند مواد اولیه ضروری را وارد کنند. قیمت‌ها سر به فلک کشید و برخی کالاها به کالاهای لوکس تبدیل شدند. در این میان، دلالان فرصت‌طلب مانند قارچ رشد کردند و فضای ناسالمی در بازار ایجاد نمودند.

راه‌های نرفته: وقتی هر در بسته شود، پنجره‌ای باز می‌شود

اما در این تاریکی، چراغ‌هایی هم روشن شدند. برخی تجار با تغییر استراتژی، به جای مقابله مستقیم، راه‌های خلاقانه‌ای پیدا کردند:

۱. کشورهای همسایه به پل ارتباطی تبدیل شدند
ترکیه، امارات و حتی ارمنستان ناگهان اهمیت جدیدی پیدا کردند. بسیاری از شرکت‌ها با تأسیس شعبه در این کشورها، توانستند به سیستم مالی جهانی متصل شوند. یک تاجر تبریزی تعریف می‌کرد: "ما حالا کالاها را اول به استانبول می‌فرستیم، از آنجا به مقصد نهایی. هزینه‌ها بیشتر شده، اما حداقل کار می‌کند."

۲. رمز ارزها: سلاح جدید تجار ایرانی
وقتی سیستم بانکی جهانی ایران را تحریم کرد، برخی به فناوری پناه بردند. بیت‌کوین و سایر رمزارزها به ابزاری حیاتی تبدیل شدند. یک صادرکننده فرش در کرمان می‌گفت: "حالا مشتریان اروپایی پول را به کیف پول دیجیتال من واریز می‌کنند و من از دبی کالا را می‌فرستم. بدون نیاز به بانک!"

۳. بازارهای جدید در شرق و غرب
اگر درهای اروپا بسته شد، چرا به سمت شرق نرویم؟ چین، هند و روسیه به شرکای تجاری جدیدی تبدیل شدند. یک تولیدکننده پسته در رفسنجان با حسرت می‌گفت: "قیمتی که چینی‌ها می‌دهند نصف قیمت اروپاست، اما چه کنیم؟ همین هم غنیمت است."

۴. تولید داخلی: دردسر یا فرصت؟
جالب اینجاست که برخی صنایع به ناچار به سمت خودکفایی حرکت کردند. کارخانه‌ای در اصفهان که قبلاً ماشین‌آلاتش را از آلمان وارد می‌کرد، حالا با مهندسان ایرانی دستگاه‌های مشابه می‌سازد. کیفیت شاید پایین‌تر باشد، اما حداقل وابستگی کم شده است.

درس‌هایی از میان خاکسترها

این بحران چند درس مهم به تجار ایرانی داد:

• انعطاف‌پذیری ارزشی حیاتی است. کسب‌وکاری که فقط یک راه بلد باشد، محکوم به فناست.

• تنوع در شرکای تجاری و بازارها دیگر یک انتخاب نیست، یک ضرورت است.

• فناوری می‌تواند در سخت‌ترین شرایط هم نجات‌بخش باشد.

آینده: تاریک یا روشن؟

واقعیت این است که هیچ کس نمی‌داند تحریم‌ها چه زمانی تمام می‌شود. اما آنچه مسلم است، تجار ایرانی در این سال‌ها مقاومتی مثال‌زدنی از خود نشان داده‌اند. شاید روزی این دوره به عنوان یکی از سخت‌ترین، اما در عین حال خلاقانه‌ترین فصل‌های تاریخ تجارت ایران ثبت شود.

در پایان، شاید بتوان گفت تحریم‌ها ناخواسته باعث شدند تا کسب‌وکارهای ایرانی از منطقه امن خود خارج شوند، راه‌های جدیدی را تجربه کنند و در نهایت، قوی‌تر از قبل ظاهر شوند. مانند درختی که در طوفان خم می‌شود، اما هرگز نمی‌شکند.